Αθώα Παραμύθια- Ένοχα μηνύματα: Κάνοντας Δεύτερη Ανάγνωση

Με τον θάνατο των αδελφών Γκριμ, Βρετανοί και Γάλλοι εκδότες ανέλαβαν να ωραιοποιήσουν ακόμα περισσότερο το αρχικό βίαιο και κακοποιητικό περιεχόμενο των παραμυθιών των αδελφών Γκριμ. Στις μέρες μας, με τις χιλιάδες διασκευές που έχουν γίνει κι εξακολουθούν να γίνονται, αυτό που έχει απομείνει από τις πρωτότυπες καταγραφές των Γκριμ είναι απλά ο σκελετός των παραμυθιών.

Αυτό όμως που έχει ενδιαφέρον είναι αν ακόμα και μετά την ωραιοποίηση των παραμυθιών, αυτά είναι τόσο αθώα όσο νομίζουμε;

Για να δούμε ορισμένα από τα κλασικά παραμύθια ή κάποιες από τις ταινίες του Ντίσνει, στις οποίες θα σχολιάσουμε τόσο τα υποτιθέμενα μηνύματα που ήθελαν να περάσουν οι δημιουργοί, και ποια είναι τελικά τα μηνύματα που περνάνε.

Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων:

Μελετώντας το παραμύθι της Αλίκης μπορεί κανείς να διακρίνει την σχετική ευκολία με την οποία η Αλίκη αλλάζει μεγέθη. Από μικροσκοπική μπορεί να γίνει μεγάλη και από μεγάλη πάλι μικροσκοπική.

 Όταν η Αλίκη γινόταν μεγάλη, υιοθετούσε μια ψευδώς ώριμη προσωπικότητα κάτι το οποίο την εμπόδιζε στο να έρθει σε επαφή με τις πραγματικές της ανάγκες. Ποιες είναι αυτές οι ανάγκες; Το παιχνίδι φυσικά. Αν  η Αλίκη έπαιζε θα έχανε τον έλεγχο και τον ρόλο της. Τον ρόλο δηλαδή του ενήλικα.

Περίληψη του παραμυθιού

Γράφτηκε το 1865 και περιγράφει τις περιπέτειες ενός κοριτσιού, της Αλίκης. Η ιστορία ξεκινά ένα μεσημέρι που η ηρωίδα βρίσκεται με τη μεγαλύτερη αδερφή της στην εξοχή. Ενώ η αδερφή της είναι απορροφημένη από το διάβασμα της, η Αλίκη ακολουθεί ένα βιαστικό Κουνέλι. Όμως, για να το ακολουθήσει στον κόσμο του, πέρα από την Κουνελότρυπα, πρέπει να πιει ένα μαγικό υγρό που θα την κάνει μικρή. Μετά την πτώση της στην Κουνελότρυπα, περιπλανιέται σε ένα φανταστικό κόσμο, όπου αναγκάζεται να αλλάζει συχνά μέγεθος, άλλοτε τρώγοντας μαγικά κέικ και μανιτάρια και άλλοτε πίνοντας μαγικά φίλτρα. Συναντά παράξενα ζώα, μια σκληρή δούκισσα που κακομεταχειρίζεται ένα γουρουνομωρό και, τέλος, έναν ιδιόρρυθμο λαό από τραπουλόχαρτα, που η βασίλισσα του θέλει να την καταδικάσει σε θάνατο. Η Αλίκη, μετά τη περιπλάνηση της στον τρελό αυτό κόσμο και ζαλισμένη από τις αυξομειώσεις του μεγέθους της, επιστρέφει στον δικό της κόσμο.

Πραγματικό μήνυμα: Είναι εντάξει για ένα παιδί να αλλάζει μεγέθη και που και που να γίνεται ενήλικας.

Ο Βασιλιάς των Λιονταριών: Μερικές φορές για να είσαι επιτυχημένος, κάποιοι πρέπει να πεθάνουν.

Ο Σίμπα πάντα ήξερε πως πρόκειται να διαδεχθεί τον πατέρα του Μουφάσα. Η μοίρα όμως είχε άλλα σχέδια για τον μικρό Σίμπα. Άγριες μέλισσες σκότωσαν  τον αγαπημένο πατέρα του. Φυσικά ο θάνατος προήλθε από τα μοχθηρά σχέδια του κακού θείου Σκαρ.

Έπειτα όταν ο μικρός Σίμπα μεγάλωσε, διεκδικεί το θρόνο του από τον κακό θείο Σκαρ. Ο θείος υποφέρει από ένα διπλό χτύπημα. Αφενός πέφτει από το βράχο και αφετέρου γίνεται λεία σε εξαγριωμένες ύαινες. Εν τέλει, μετά από δύο φρικτούς θανάτους, ο Σίμπα κατακτά το θρόνο.

Υποτιθέμενο μήνυμα: Όλοι έχουμε ευθύνες που δεν μπορούμε να παραβλέψουμε

Πραγματικό μήνυμα: Για να επιτύχει κάποιος, κάποιος άλλος πρέπει να πληρώσει. Και αυτό είναι ΟΚ γιατί ο σκοπός αγιάζει τα μέσα.

Αρχικά ο θείος Σκαρ γνώριζε πως δεν θα αναλάβει ποτέ το θρόνο, εάν δεν βγάλει από τη μέση τον Μουφάσα και τον μιρκό του γιο Σίμπα. Έτσι, καθώς ήταν ραδιούργος, σκότωσε τον Μουφάσα και έγινε βασιλιάς στη θέση του βασιλιά, έστω και για ένα μικρό χρονικό διάστημα.

Όταν ο Σίμπα μεγάλωσε, διεκδίκησε το θρόνο του. Η αλήθεια είναι πως ο Σίμπα, ουδέποτε στο παραμύθι δεν σκότωσε τον Σκαρ. Αυτό έγινε με κάποιον τρόπο αυτόματα στο παραμύθι. Εν τέλει η ταινία δεν τελειώνει με τον Σίμπα να προσπαθεί να πείσει τον Σκαρ να ανακαλέσει τους άσχημους τρόπους του.

Ένα άλλο σημείο για το οποίο έχει δεχθεί έντονη κριτική η συγκεκριμένη ταινία είναι πως ο κακός θείος Σκαρ, είναι σαφώς διαφορετικός από τα άλλα δύο λιοντάρια. Είναι σχεδόν μαύρος!!

Η Σταχτοπούτα: «Το μυστικό»

-Η Σταχτοπούτα είναι αναγκασμένη, από τη μητριά της, να καθαρίζει το σπίτι νυχθημερόν. Το μόνο που την κρατά ζωντανή είναι η πεποίθηση πως τα όνειρά της θα γίνουν πραγματικότητα.

Μια μέρα η Σταχτοπούτα σχεδιάζει να παραβρεθεί στον χορό του πρίγκιπα, αλλά το γεγονός πως η μητριά της είναι ιδιαίτερα μοχθηρή την αποτρέπει από το να το σκεφτεί. Είναι κάτι απαγορευμένο για την ίδια.

Ευτυχώς όμως έχει μια νονά με μαγικές ιδιότητες η οποία αναλαμβάνει πλήρως την εμφάνισή της. Από άσχημη η Σταχτοπούτα γίνεται όμορφη, φορώντας ένα εντυπωσιακό φόρεμα και ένα ζευγάρι καθόλου πρακτικά γυάλινα γοβάκια. Στον χορό η Σταχτοπούτα θα χρησιμοποιήσει τις έμφυτες ικανότητες για φλερτ και θα σαγηνεύσει τον πρίγκιπα.

Το υποτιθέμενο μήνυμα: Τα όνειρα γίνονται πραγματικότητα

Το πραγματικό μήνυμα: Αν περιμένεις πραγματικά πολύ, το σύμπαν θα σου δώσει αυτά που σου χρωστάει. Η ομορφιά και η άψογη εξωτερική εμφάνιση είναι ικανές συνθήκες να κατακτήσεις μια καλή θέση.

Κανείς δεν αρνείται πως η ζωή της Σταχτοπούτας ήταν σχεδόν άθλια. Αλλά στο δικό της μυαλό, αρκούσε το γεγονός να κάθεται και να περιμένει πότε το σύμπαν θα της επιστρέψει αυτά που έχει προγραμματίσει για εκείνη, δίχως η ίδια να κινητοποιηθεί καθόλου. Δεν υπήρχε καν η επιλογή για την ίδια να κάνει κάτι.

Αντ’ αυτού συνέχισε το τρίψιμο των δαπέδων, πιστεύοντας πως αν ευχηθεί πολύ σκληρά, κάνοντας απολύτως τίποτα, όλα θα τακτοποιηθούν.

Επιπλέον ακόμα και όταν κάποιος άλλος αναλαμβάνει την ευθύνη της Σταχτοπούτας, η ίδια το μόνο που έχει να κάνει είναι να παραμείνει όμορφη, γιατί μόνο αυτός είναι ο τρόπος να κερδίσει και να διατηρήσει τον πρίγκιπα.

 Άριελ η μικρή γοργόνα: Μια μικρή συμφωνία με το κακό δεν έβλαψε ποτέ κανέναν

Η Άριελ η μικρή γοργόνα ονειρεύεται μία ζωή στη στεριά ψάχνοντας την αληθινή αγάπη. Μια προφανώς κακιά μάγισσα υπόσχεται να της χαρίσει τα πόδια της με μοναδικό αντάλλαγμα κάτι που ίσως της χρειαστεί στο μέλλον. Τη φωνή της. Όταν η Άριελ βγαίνει στη στεριά αντιλαμβάνεται πως η κακιά μάγισσα την εξαπάτησε, καθώς τα πόδια της μοιάζουν με ενός παραπληγικού ή μεθυσμένου, ενώ παράλληλα δεν έχει φωνή. Έτσι τώρα πρέπει με κάποιον τρόπο να πείσει τον πρίγκιπα Έρικ να την ερωτευτεί, ενώ φαίνεται χωρίς φωνή.

Με κάποιο θαύμα ο πρίγκιπας υποκύπτει, αλλά όταν η Ούρσουλα- η κακιά μάγισσα το αντιληφθεί παρακολουθεί το ζευγάρι. Ο πρίγκιπας αναγκάζεται να σκοτώσει την κακιά μάγισσα με το πλοίο του. Σαν αποτέλεσμα η Άριελ παίρνει πίσω και τα πόδια της και τη φωνή της.

Υποτιθέμενο μήνυμα: η αγάπη κατακτά τα πάντα

Πραγματικό μήνυμα: ένας μικρός συμβιβασμός με το κακό είναι ΟΚ, εφ’ όσον όλα λειτουργούν καλά στο τέλος.

Η Άριελ αγαπά να τραγουδά, και το έκανε καλά. Αλλά ήθελε τόσο πολύ να ζήσει στη στεριά και να βρει τον έρωτα, ώσπου αναγκάστηκε να συμβιβαστεί και να «πουλήσει» τη φωνή της. Και φυσικά αυτό είχε αποτέλεσμα! Η Άριελ σε καμία περίπτωση δεν θα αποκτούσε όλα αυτά που ήθελε εάν δεν συμβιβαζόταν με την κακιά μάγισσα. Έτσι έκανε ένα μικρό συμβόλαιο με αυτή, πήρε αυτά που ήθελε και βγήκε αλώβητη.

Η Πεντάμορφη και το τέρας: Το σύνδρομο της Στοκχόλμης

Αφού ένας κακομαθημένος πρίγκιπας διώχνει μία ζητιάνα, μετατρέπεται σε Τέρας. Όπως αποδεικνύεται η ζητιάνα είναι πάλι μια μάγισσα. Αυτή του καθιστά ιδιαίτερα σαφές πως εάν δεν μάθει να αγαπάει και να αγαπιέται, δεν θα έχει την ευκαιρία να μοιραστεί τη ζωή του με κάποια σύντροφο.

Η τύχη τα έφερε έτσι, που βρέθηκε μια γυναίκα στο διάβα του, Πεντάμορφη, με καρδιά μεγάλη αρκετά, ώστε να μπορεί να μοιράζεται τη ζωή της με κάποιον που έμοιαζε με τέρας. Όταν το τέρας απήγαγε τον πατέρα της Πεντάμορφης, αυτή προσφέρθηκε να αιχμαλωτιστεί η ίδια, ώστε να ελευθερωθεί ο πατέρας της.

Αντίθετα σε κάθε πιθανότητα, οι δυο τους ερωτεύονται. Οι κάτοικοι της πόλης προσπαθούν να σκοτώσουν το τέρας, αλλά καθώς η ίδια παραδέχεται πως τον αγαπά, ο ίδιος μεταμορφώνεται σε πρίγκιπα και οι δυο τους ζουν ευτυχισμένοι.

Υποτιθέμενο μήνυμα: Να φέρεσαι στους άλλους όπως θα ήθελες να σου φερθούν

Πραγματικό μήνυμα: Πίσω από τον κακοποιητικό σύντροφο, βρίσκεται ένας άντρας που σ’ αγαπά και πεθαίνει να μοιραστεί τη ζωή του μαζί σου. Η κακοποιητική συμπεριφορά θα μπορούσε να είναι ένας αποδεκτός τρόπος συμπεριφοράς, αρκεί να βασίζεται σε αληθινή αγάπη.

Αρχικά η Πεντάμορφη ζούσε αιχμάλωτη στο κάστρο του  Τέρατος. Τίποτα σε όλο αυτό μέχρι στιγμής δεν λέει «Σ’ αγαπώ» στον κατ’ οίκον περιορισμό. Δευτερευόντως, ποτέ δεν ψιθύρισε τρυφερά λόγια στο αυτί της Πεντάμορφης. Αντ’ αυτού, προσέβαλλε την Πεντάμορφη σε κάθε ευκαιρία.

Η ίδια αγνόησε την κακοποιητική του συμπεριφορά, επειδή το Τέρας είχε μια καρδιά γεμάτη αγάπη.  Σίγουρα κάποιες φορές θυμώνει και αυτό είναι όλο. Τέλος αυτός επιστρέφει σαν ένας νέος ρομαντικός πρίγκιπας. Και έζησαν αυτοί καλά…

Η υπομονή της ανταμείφθηκε.

Σύνδρομο της Στοκχόλμης: μια ψυχολογική διαταραχή που περιέγραφε τη συναισθηματική σχέση που ανέπτυξαν οι όμηροι σε ληστεία τράπεζας στη σουηδική πρωτεύουσα με τους εγκληματίες, οι οποίοι τους κρατούσαν αιχμάλωτους. Ο όρος στην περίπτωση του παραμυθιού χρησιμοποιείται για να περιγράψει την αλλόκοτη σχέση των δυο ηρώων με την Πεντάμορφη να στέκεται «τυφλή» μπροστά στην εικόνα του Τέρατος που την κρατά παγιδευμένη στον πύργο του.

Η Παναγία των Παρισίων: Αν είσαι άσχημος δεν θα πάρεις το κορίτσι

Ο Κουασιμόδος γεννήθηκε με μια καμπούρα στην πλάτη και ένα πρόσωπο που δεν χαρακτηρίζεται για την ομορφιά του. Μετά το θάνατο της μητέρας του από κάποιον Φρόλο, ο Κουασιμόδος μετακομίζει στο καμπαναριό του Νοτρ Νταμ.

Στο τέλος καταλήγει να έχει εμπλακεί σε ένα ερωτικό τρίγωνο, με την όμορφη Εσμεράλδα και τον Φρόλο.

Μετά από την απόρριψη που δέχεται ο Φρόλο από την Εσμεράλδα, προσπαθεί να την κάψει στην πυρά. Εκεί εμφανίζεται ο Κουασιμόδος και την σώζει. Έπειτα από το γεγονός, ο Κουασιμόδος είναι σε θέση να κυκλοφορήσει ελεύθερα στους δρόμους της πόλης, δίχως να είναι δαχτυλοδεικτούμενος, αφού είναι πια ήρωας.

Υποτιθέμενο μήνυμα: μην κρίνεις έναν άνθρωπο από την εξωτερική του εμφάνιση

Πραγματικό μήνυμα: οι όχι και τόσο όμορφοι δεν κατακτούν το κορίτσι, ακόμα κι αν είναι αφοσιωμένοι και θαρραλέοι.

Από την πρώτη στιγμή που ο Κουασιμόδος αντίκρισε την Εσμεράλδα, την ερωτεύτηκε. Στην αρχή έμοιαζε να προορίζεται ο ένας για τον άλλον. Η γαλλική κοινωνία της εποχής είχε απορρίψει και τους δύο και η ταύτιση έμοιαζε να λειτουργεί αντισταθμιστικά.

Αλλά ακριβώς τη στιγμή που ο Κουασιμόδος άρχισε να αποδέχεται τον εαυτό του, την παραμορφωμένη εικόνα του, τη στιγμή που η αυτοπεποίθηση του άρχισε να βελτιώνεται, η Εσμεράλδα συναντά έναν άλλον νεαρό. Τον τολμηρό και εντελώς ταυτόσημο με τα κοινωνικά πρότυπα (και εννοείται καθόλου παραμορφωμένο) Κάπταιν Φοίβο. Και ποιος θα παρέβλεπε τον ψηλό, μελαχρινό και όμορφο, για έναν χλωμό, παραμορφωμένο και αλλόκοτο;

Η Εσμεράλδα κατέληξε με τον όμορφο νεαρό, ενώ ο Κουασιμόδος κατέληξε μόνος του. Η αληθινή αγάπη και ο ηρωισμός είναι εξαιρετικές αρετές, αλλά δεν επαρκούν μπροστά στα εξαιρετικά γονίδια!

Η Ωραία Κοιμωμένη: Εάν σε σώσει κάποιος, του ανήκεις

Στα περισσότερα παραμύθια, υπάρχει πάντα ένα πρόσωπο που δεν ήταν καλεσμένο σε μία γιορτή. Φυσικά όμως έχει πάντα έναν καλό λόγο να εμφανιστεί. Στην προκειμένη περίπτωση, αυτή που κάνει την εμφάνισή της στο πάρτι, ακάλεστη , είναι μια πολύ δυναμική και κακιά νεράιδα, η οποία καταριέται το κορίτσι του βασιλιά. Η κατάρα ήταν η Ωραία Κοιμωμένη να πεθάνει στα 16 της από ένα αδράχτι αργαλειού.

Με τη βοήθεια τριών καλών νεράιδων, η Αυγή, η πριγκίπισσα, αντί να πεθάνει θα πέσει σε βαθύ ύπνο και θα ξυπνήσει μόνο με ένα φιλί πραγματικής αγάπης, από έναν πρίγκιπα (οποιονδήποτε πρίγκιπα!).

Φυσικά και η Πριγκίπισσα Αυγή αποκοιμιέται. Στη συνέχεια ο Πρίγκιπας Φίλιππος, ο οποίος εκ των προτέρων είχε δει την πριγκίπισσα, τη φιλάει, σκοτώνει την μάγισσα και ζουν αυτοί καλά κι εμείς, ποιος ξέρει.

Υποτιθέμενο μήνυμα: Η αληθινή αγάπη τα κατακτά όλα

Πραγματικό μήνυμα: Αυτός που σε σώζει από την κρίση, είναι ο κατάλληλος- αρκεί να είναι και πρίγκιπας!

Όταν μία γυναίκα ξυπνά και βρίσκει έναν άνδρα από πάνω της, το πρώτο ενστικτωδώς πράγμα που θα κάνει είναι να πιάσει το ρόπαλο. Όχι όμως η Αυγή, η οποία δεν τον γνώριζε αλλά τον παντρεύτηκε γιατί την έσωσε. Ένα φιλί τη σωστή στιγμή ήταν αρκετό.

Θα παρατηρείτε ενδεχομένως πως εδώ λειτουργεί αντίθετα από την Παναγία των Παρισίων. Μια δύσκολη στιγμή και ένας θαρραλέος άνδρας είναι αρκετά. Εκτός βέβαια εάν αυτός ο άνδρας έχει καμπούρα. Τότε φυσικά και δεν του ανήκει το κορίτσι!

Βασικοί άξονες Παραμυθιών

Τα περισσότερα παραμύθια έχουν ορισμένους κοινούς άξονες στους οποίους κυμαίνονται. Οι ιδέες γύρω από ήρωες μοιάζουν τις περισσότερες φορές μεταξύ τους, ενώ η αίσθηση που αφήνουν είναι ταυτόσημη.

Μητριά: είναι συνήθως άσχημη, μόνος στόχος είναι να βλάψει, είναι πάντα αντίζηλος. Μήνυμα: οι μητριές δεν είναι ποτέ φιλικές

Πατέρας: συνήθως αμέτοχος, ενώ έχει ηγετική ή εργατική φυσιογνωμία. Λειτουργεί σαν κομπάρσος. Χειραγωγείται από τη σύντροφό του.

Ηρωίδα: είναι πάντα όμορφη και αν δεν είναι, κάποια στιγμή θα γίνει. Η ομορφιά της αιχμαλωτίζει. Στόχος είναι τα όνειρά της να γίνουν πραγματικότητα, χωρίς να χρειαστεί να κάνει και πολλά. Επίσης σχεδόν πάντα αγαπιέται παράφορα καθώς η ομορφιά της είναι ανυπέρβλητη. 

Βασίλη Ν. Κιοσσές

Ψυχολόγος- Υπ. Δρ. Ιατρικής