Πριν σε γνωρίσω, σε ξέρω

Μιλώντας για τη βία στις συντροφικές σχέσεις, πολλές φορές αναρωτιέμαι πότε αυτή συνήθως ξεκινάει. Κουβεντιάζοντας με ανθρώπους, αρκετοί θέτουν ως σημείο αναφοράς το γάμο ή τον ερχομό ενός παιδιού. «Ξεκίνησε να τη χτυπάει μετά το γάμο» ή «μόλις γέννησε, αυτός έγινε άλλος άνθρωπος».

Φτάνω να έχω αναπάντητα ερωτηματικά καθώς τίποτα δεν φαίνεται να βοηθάει να κατανοήσω αυτόν τον κόσμο της βίας.

Και ίσως χρειάζεται εδώ να ξεκαθαρίσουμε πως βία δεν είναι μόνο ο ξυλοδαρμός ή οι μώλωπες. Λανθασμένα πολλοί όταν αναφέρονται στη βία, εννοούν οποιαδήποτε συμπεριφορά μπορεί να προκαλέσει σωματικό πόνο ή να απειλήσει άμεσα τη ζωή.

Η αλήθεια είναι όμως πως η βία έχει τόσες μορφές και άλλες τόσες διαστάσεις που δεν είμαστε ικανοί να φανταστούμε τις επιπτώσεις στη ψυχική υγεία του θύματος. Βίαιο μπορεί να είναι ένα βλέμμα, ένα κοίταγμα, βίαιος μπορεί να είναι ο τρόπος που υπάρχω, που στέκομαι, που περιφέρομαι στο χώρο. Η βία μπορεί να κρύβεται και σε ρομαντικές εκφράσεις που σε καμία περίπτωση δεν ενοχοποιούνται. «Μην πηγαίνεις τόσο συχνά στους δικούς σου. Δεν βλέπεις πως εγώ προτιμώ να καθόμαστε μαζί;» Ή φράσεις όπως «δεν χρειάζεται να δουλεύεις, θα φροντίζω για όλα εγώ. Δεν θα σου λείπει τίποτα. Εσύ μόνο κοίτα να είσαι στο σπίτι». Πόσο όμορφες φράσεις, τυλιγμένες με ένα πέπλο φροντίδας που έχουν όπως αποκλειστικό σκοπό τον έλεγχο. «Μην βγαίνεις πάλι με τις φίλες σου, έλα να κάτσουμε μαζί» και πόσες ακόμα τέτοιες χαριτωμένες προτροπές, οι οποίες σιγά σιγά μπορούν να γίνουν θηλιά και να σε πνίξουν.

Πέρα όμως από αυτή τη φαινομενικά όμορφη όψη της βίας, αυτή σαφώς και μπορεί να έχει και την αμείλικτη πλευρά της, η οποία ορισμένες φορές αξιλογείται ως μη σημαντική ή δεν αξιολογείται καν ως βίαιη συμπεριφορά. «Δεν αξίζεις τίποτα, όλα τα κάνεις λάθος!» ή «κοίτα πως έγινες, κάποτε ήσουν όμορφη» ή πολύ χειρότερα «καλύτερα να πέθαινες, αφού τίποτα δεν κάνεις σωστά!».

Θα μπορούσα να γράψω πολλές σκέψεις και πολλές εκφάνσεις μιας βίαιης συμπεριφοράς αλλά φοβάμαι πως ξεκίνησα με άλλο ερώτημα. Πότε λοιπόν ένας σύντροφος γίνεται βίαιος προς τη σύντροφό του;

Η απάντηση είναι πολύ πριν αυτοί οι δύο σύντροφοι συναντηθούν. Πριν γνωριστούν καν. Θα αναρωτηθείτε φυσικά πως γίνεται αυτό. Πολύ απλά. Όταν μια κοινωνία μεγαλώνει δύο παιδιά υποδεικνύοντάς τους έμμεσα ποια είναι η θέση του καθενός στην κοινωνία, ποιους ρόλους καλούνται να εξυπηρετήσουν, πόσο αξίζουν, τι περιμένουν από αυτούς, ποιες συμπεριφορές είναι αποδεκτές και ποιες όχι τότε πολύ εύκολα τα παιδιά μεγαλώνουν με εδραιωμένα τα στερεότυπα, ως πεποιθήσεις.

Αν υποδείξουμε σε ένα παιδί με ποια παιχνίδια μπορεί να παίξει, ποια είναι αγορίστικα και κοριτσίστικα χρώματα, με ποιους μπορεί να κάνει παρέα, τότε ριζώνουμε αξίες σε ένα παιδί τις οποίες δεν έχει επιλέξει. Με αυτές τις «αθέμιτες» επιλογές, ένα παιδί φαίνεται να αξίζει περισσότερο εάν θα γίνει γιατρός ή δικηγόρος, ένα κορίτσι καλείται να παντρευτεί και να θέτει στόχους όπως η αποκατάσταση, όπως επίσης είναι πια πολύ λογικό να αναμένει η κοινωνία να αναλάβει εξ’ ολοκλήρου την ανατροφή των παιδιών.

Το ποιος θα αναλάβει τα έσοδα του σπιτιού, ποιος θα κάνει συγκεκριμένες δουλειές, ποιος θα μεγαλώσει τα παιδιά, ποιος θα μαγειρεύει, ποιος θα συγυρίζει το σπίτι, ποιος χρειάζεται μεγαλύτερο αμάξι και ποιος μικρότερο, είναι ουσιαστικά στερεοτυπικές πεποιθήσεις που θεσπίζουν το ρόλο του καθενός σε μια συντροφική σχέση.

Κάπως έτσι εδραιώνεται η έννοια του ισχυρού και του ανίσχυρου σε μία οικογένεια και συνεπώς τη χρήση αυτού του διαχωρισμού μπορεί εύκολα ο καθένας να τη χρησιμοποιεί όπως τον εξυπηρετεί.

Εάν λοιπόν μεγαλώσω σε μια κοινωνία που αναμένει από εμένα να είμαι ισχυρός, τότε με αυτή την πεποίθηση λειτουργώ και σε μία συντροφική σχέση. Αυτή η στερεοτυπική αντίληψη μπορεί να δημιουργήσει μια ευνοϊκή συνθήκη για έναν σύντροφο να γίνει βίαιος προς τη σύντροφό του.

Ίσως είναι αρκετά δύσκολο να αλλάξω βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις της κοινωνίας, είναι όμως αρκετά εύκολο να έχω επίγνωση του κατά πόσο αυτές οι στερεοτυπίες επηρεάζουν τη δική μου συμπεριφορά και γίνονται άξονας της θέσης μου μέσα στη σχέση.

Άλλωστε δεν μπορώ να αλλάξω τους άλλους, μπορώ όμως να αλλάξω τον τρόπο που σχετίζομαι.

*Το άρθρο αυτό γράφτηκε για το animartists.com και αποτελεί ένα μέρος της εκστρατείας ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του Κέντρου Συμβουλευτικής Γυναικών Θυμάτων Βίας του Δήμου Καστοριάς, ενάντια στην έμφυλη βία.

Άρθρο: Βασίλειος Ν. Κιοσσές
Ψυχολόγος – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας

Προτεινόμενη βιβλιογραφία:

Chatzifotiou, S. 2003. Violence Against Women and Institutional Responses: The Case of Greece. European Journal of Social Work 6, 3, 242-256.

Dempsey, M. M. 2009. Prosecuting Domestic Violence. A Philosophical Analysis. Oxford Monographs on Criminal Law and Justice. Oxford: Oxford University Press.

Brewster, P. M. 2002. Domestic Violence Theories, Research and Practice Implications”, in Handbook of Domestic Violence Intervention Strategies. Policies, Programs and Legal Remedies, edit. Roberts, R.A. Oxford: Oxford University Press.