Ιωάννα Ναούμ: Αναγεννώντας τη Βυζαντινή Αγιογραφία

Ιωάννα Ναούμ: Αναγεννώντας τη Βυζαντινή Αγιογραφία

Ούτε η ίδια το φανταζόταν πως μια μέρα θα γίνει αρωγός της βυζαντινής ιστορίας και παράδοσης. Δεν περίμενε πως θα την κατακτήσει μια τέχνη, η οποία θα σήμαινε τόσα πολλά για την Καστοριά λόγω της μακράς παράδοσής της. Δεν φανταζόταν πως θα καταπιαστεί με την αγιοσύνη. Ο λόγος για την Ιωάννα Ναούμ, η οποία είναι Αγιογράφος Βυζαντινών εικόνων και τοιχογραφιών. Μεγαλωμένη σε ένα θρησκευτικό περιβάλλον, λόγω του γεγονότος πως ο πατέρας της είναι ιερέας, έφυγε στη Θεσσαλονίκη όπου και εκπαιδεύτηκε, ενώ από το 2004 ασχολείται επαγγελματικά με την Αγιογραφία. «Από μικρή είχα μια έφεση στη ζωγραφική. Μπορούσα να καταπιαστώ με το μολύβι και να σχεδιάσω οτιδήποτε. Τα πρώτα μου σχέδια ήταν αυτά των εκπαιδευτικών μου στο σχολείο. Όσο αυτοί ήταν στον πίνακα, εγώ από κάτω τους ζωγράφιζα» αναπολεί η ίδια και χαμογελά.

Πρόκειται για μια δύσκολη τέχνη, με ακόμα πιο δύσκολη τεχνική. Πήγαμε στο εργαστήριό της, μας ξενάγησε, μας άφησε για λίγο να μυρίσουμε τα χρώματά της, να καθίσουμε μπροστά από το καβαλέτο, να πιάσουμε τα πινέλα της, να γευτούμε λίγο από την αίσθηση αυτή, την τόσο καλλιτεχνική.

Πώς φτιάχνεται μια εικόνα;

Η αλήθεια είναι πως το πρώτο πράγμα που σκεφτόμουν είναι πως παίρνεις ένα κομμάτι ξύλο και ξεκινάς να το ζωγραφίζεις. Σύμφωνα όμως με την κ. Ναούμ η διαδικασία ξεκινά πολύ νωρίτερα. «Αρχίζουμε με την προετοιμασία του ξύλου. Υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι θωράκισης του ξύλου. Εγώ συνήθως το περνάω με στόκο ή άλλα μονωτικά υλικά, για να προστατεύσω το χρώμα. Έπειτα βγάζουμε το σχέδιο σε ριζόχαρτο αρχικά, ούτως ώστε, οποιοδήποτε λάθος προκύψει να μπορέσουμε να το διορθώσουμε. Το επόμενο στάδιο είναι το χρώμα».

Ένιωθα σαν να έχω πάει σε μάθημα ζωγραφικής όταν μου περιέγραφε τη διαδικασία. Ορολογία που πρώτη φορά άκουγα, σε ένα περιβάλλον που ένιωθα πως έχω ξαναπάει. Άκουσα για προπλασμούς- είναι οι πρώτες στρώσεις χρωμάτων- άκουσα για φωτίσματα, για γραψίματα και άλλα παρόμοια που μου αποδείκνυαν πως δεν πρόκειται για απλή υπόθεση. Η ίδια περιέγραφε τη διαδικασία τόσο απλά, σαν αυτούς τους μάγειρες που σου εξηγούν πώς να κάνεις ένα γκουρμέ πιάτο, περιγράφοντάς το σαν να σου εξηγούν πως θα κάνεις ρυζόγαλο. Κάπως έτσι μου άνοιξε την όρεξη, να πιάσω κι εγώ τα πινέλα της, αν και με τη ζωγραφική δεν τα πηγαίνουμε και πολύ καλά.

«Είναι εντυπωσιακό πως τα πρόσωπα στις εικόνες, έχουν στοιχεία του προσώπου του καλλιτέχνη. Αυτό συμβαίνει γιατί οι εικόνες αυτές είναι δημιουργήματα του εκάστοτε καλλιτέχνη. Σαν να αποτελούν τη σφραγίδα του. Μοιάζει ο κάθε καλλιτέχνης να θέλει να δείξει πως οι εικόνες του, είναι δικό του δημιούργημα».

Βυζαντινή Καστοριά

Ενδεχομένως να αποτελεί την καλύτερη συνθήκη το γεγονός πως η κ. Ναούμ Ιωάννα εργάζεται σε ένα περιβάλλον όπου η Βυζαντινή Τέχνη και παράδοση έχουν ακμάσει. Η ίδια ανέφερε πως κάθε επίσκεψη σε Βυζαντινό Ναό, είναι μια διάλεξη, ένα μάθημα για την ίδια. «Είναι τόσες πολλές οι εκκλησίες στις οποίες μπορούμε να δούμε διαφορετικές τεχνοτροπίες, που κάθε φορά που επισκέπτομαι έναν ναό, αναρωτιέμαι τι καινούργιο θα ανακαλύψω».

Διδάσκεται η Αγιογραφία;

Όσο χάζευα τα έργα της, ένιωθα σαν να βρίσκομαι για λίγο σε μια εποχή που η μόνη κρίση που υπήρχε, ήταν αυτή για δημιουργία τέχνης, για ανάπτυξη, για έκφραση με έναν άλλο πιο εντυπωσιακό τρόπο. Έπεσα στην παγίδα να με φανταστώ να αγιογραφώ, ζήλεψα λίγο από την αίγλη της, από το ταλέντο και την ικανότητα να καταπιάνεται με κάτι τόσο μοναδικό. Τη ρώτησα αν διδάσκεται η αγιογραφία, αν χρειάζεται να έχεις ταλέντο, αν καταλαβαίνεις ότι έχει κάνει μια εικόνα τέλεια. Με αποστόμωσε λέγοντάς μου πως «Φυσικά διδάσκεται η αγιογραφία. Μπορεί κάποιος να χρειαστεί περισσότερο και άλλος λιγότερο χρόνο. Δεν χρειάζεται να έχει ασχοληθεί πιο πριν, αρκεί να έχει υπομονή και πίστη σε αυτό που κάνει. Όσο περισσότερο εμπιστεύεται τη διαδικασία του, τόσο αυτή θα τον ανταμείψει. Όσο περνά ο καιρός αλλάζει ο τρόπος που “διαβάζεις” μια εικόνα, βελτιώνεις την τεχνική σου, εξελίσσεις τον τρόπο σου. Ατέλειες πάντα θα υπάρχουν, γιατί ασχολείσαι με κάτι τόσο άγιο που δεν μπορείς να το κάνεις τέλειο. Πόσο ένα ανθρώπινο χέρι να καταφέρει να αποτυπώσει μια Άγια μορφή;».

Η κ. Ναούμ Ιωάννα μας μίλησε για την έκθεση την οποία ετοιμάζει για το προσεχές φθινόπωρο. «Πρόκειται για μια έκθεση που σκέφτομαι εδώ και αρκετό καιρό. Οι εικόνες που θα παρουσιαστούν θα έχουν μια συνέχεια. Θα έχει εικόνες από προφήτες και Αγίους πριν τη Γέννηση του Χριστού, έπειτα παραστάσεις από τη ζωή του Χριστού στη γη και ορισμένες εικόνες με διάφορα σημαντικά γεγονότα της Χριστιανοσύνης. Θα γίνει φυσικά σε κάποιον χώρο που θα διέπεται από τη Βυζαντινή ιστορία, για να μπορέσει να ενσωματωθεί η έκθεση στο χώρο». Αναφορικά με το χρόνο και το κόστος μιας εικόνας η ίδια μας είπε πως υπάρχουν αρκετές παράμετροι που συνδυάζονται. Το μέγεθος της εικόνας, το αν υπάρχει ένα ή περισσότερα εικονιζόμενα πρόσωπα, αν πρόκειται για παράσταση ή για μια απεικόνιση ενός μόνο προσώπου, είναι μόνο κάποια στοιχεία που κάνουν το χρόνο και το κόστος της εικόνας να ποικίλει. «Έχει τύχει να ασχοληθώ με μια εικόνα πολλές μέρες, ενώ άλλη να την τελειώνω αρκετά γρήγορα. Φυσικά εξαρτάται η διάθεση τη στιγμής. Άλλοτε λειτουργεί διευκολυντικά και άλλοτε εμποδιστικά» αναφέρει η ίδια.

Τη ρωτήσαμε τι είναι αυτό που κερδίζει με την Αγιογραφία. «Πολλές φορές πιάνω τον εαυτό μου την ώρα που αγιογραφώ να ξεχνάω οτιδήποτε συμβαίνει κατά τη διάρκεια της μέρας. Η στιγμή εκείνη απαιτεί τέτοια προσήλωση και προσοχή, που τα πινέλα γίνονται απλά μια προέκταση της ψυχή μου στην οποία οφείλω να επικεντρωθώ. Έπειτα είναι και το κομμάτι της δημιουργίας. Όταν βλέπεις ένα έργο να ξετυλίγεται, να αναπτύσσεται μπροστά σου, να μεγαλώνει, να ωριμάζει και στο τέλος να ολοκληρώνεται, η αίσθηση της κατάκτησης είναι ανεκτίμητη» σχολίασε, με τα λόγια της να είναι πλημμυρισμένα με σεβασμό για κάτι ευλογημένο.

Η ίδια δηλώνει θαυμάστρια του Εμμανουήλ Πανσέληνου. Πρόκειται για έναν αγιογράφο από τη Θεσσαλονίκη, έργα του οποίου συναντά κανείς στο Άγιο Όρος, τα οποία κατατάσσονται χρονολογικά στον 11^ο αιώνα. Αντίστοιχα, έργα της κ. Ναούμ μπορούμε να βρούμε στον Ι.Ν. Γεννήσεως της Θεοτόκου στο Χιλιόδενδρο, στον Ι. Ν. Αγίας Άννας στο Νεστόριο, στον Ι.Ν. Αγίου Νικολάου στην Κολοκυνθού και αλλού.

Τέχνη= Εμπειρία + Ταλέντο

Η Τέχνη βασίζεται στην εμπειρία και το ταλέντο. Η εμπειρία σίγουρα προκύπτει, ενώ το ταλέντο χρειάζεται μια συνθήκη να το ευνοήσει. Αν δεν υπήρχε η Τέχνη, σε οποιαδήποτε μορφή της, θα είμαστε πολύ λιγότερο ανθρώπινοι. Αν μη τι άλλο νιώθω σεβασμό προς τους δημιουργούς της.